Czym jest stereotyp i co go warunkuje?

Wiele miast (374)
Czym jest stereotyp i co go warunkuje?

Data: 2014-03-08 17:58:00 Czytano: 1689 razy

Każdy z nas, świadomie bądź nie, posługuje się pewnymi stereotypami. Mogą mieć one podłoże narodowościowe, czego przykładem są chociażby wszelkie przekonania na temat Żydów, Niemców czy Brytyjczyków. Niejednokrotnie odwołują się też do różnic rasowych albo płciowych. Co jednak sprawiło, że tak silnie zakorzeniły się w naszej rzeczywistości?

Reklama

Czym w istocie jest stereotyp? Mówiąc najprościej, to pewnego rodzaju konstrukcja myślowa, która składa się z trzech komponentów: poznawczego (występującego zazwyczaj w postaci mocno uproszczonej), emocjonalnego i behawioralnego. Myśl w formie stereotypu opiera się na pewnym fałszywym przeświadczeniu, które może odnosić się do rozmaitych zjawisk albo grup społecznych. Stereotyp jest zazwyczaj przyjmowany przez danego człowieka w wyniku procesu socjalizacji – zarówno tej pierwotnej, jak i wtórnej. Jednostka ma niejako wpajane do umysłu poglądy osób z jej najbliższego otoczenia.

Inną drogą zakorzenienia się uprzedzeń w światopoglądzie człowieka mogą być jego samodzielnie dokonywane obserwacje albo oparte na błędnych założeniach analizy pewnych zjawisk społecznych. Przeświadczenia mogą równie dobrze wynikać z dokonujących się w każdym z nas procesów emocjonalnych, polegających np. na przeniesieniu agresji, a więc szukaniu kozła ofiarnego do wyładowania za wszelkie zło, jakie nam się przydarzyło.

Jakby na to nie patrzeć, stereotypy nie muszą mieć konotacji negatywnej, choć w takiej formie bywają najczęściej spotykane. Mogą być bowiem także wyobrażeniami, które mają charakter pozytywny albo neutralny. Niemniej, cechą charakterystyczną stereotypu, niezależnie od zabarwienia emocjonalnego, jakie ze sobą niesie, jest to, że należy do przekonań zbiorowych, jakie żywi określona grupa ludzi. Przeświadczenia odczuwanego przez pojedynczą osobę nie można nazwać stereotypem, gdyż jest ono indywidualne. Można zatem uznać, że stereotypy przybierają zwykle postać zdań ogólnych, np. "wszyscy Cyganie to złodzieje".

Należy zwrócić szczególną uwagę na to, że przekonanie, które jest w istocie prawdziwe lub fałszywe, ale u jego podstaw leży pewne uzasadnienie, nie będzie już stereotypem. Musi być on bowiem niedostatecznie umotywowany, pozbawiony logicznej argumentacji i najczęściej odnoszący się do pewnej grupy osób, których zachowania czy cechy ulegają generalizacji oraz mocnemu uproszczeniu.

Geneza wszelkich szablonowości myślenia

Tworzenie mylnych oraz bezpodstawnych przekonań na różne tematy jest typowo ludzką, spontaniczną skłonnością. Zjawisko to niemal zawsze towarzyszy człowiekowi w jego wyobrażeniach o otaczającym go świecie i dotyczy nie tylko przyrody, ale także spraw stricte cywilizacyjnych. U podstaw stereotypu leżą zawsze takie mechanizmy naszego umysłu, jak: generalizacja, budowane schematu poznawczego czy tworzenie kategorii.

Są to naturalne metody porządkowania rzeczywistości, które są nam niezbędne do prawidłowego funkcjonowania na co dzień.

Do czynienia z samym stereotypem mamy jednak dopiero wówczas, gdy zbudowane na fałszywych podstawach i żywione przez szerszą zbiorowość sformułowanie na temat określonego wycinka rzeczywistości określa jakąś grupę społeczną.

W czym tkwi potęga przeświadczeń? Otóż, ich siła drzemie tak naprawdę w zakorzenieniu w ludzkich umysłach i wielowiekowym utrwalaniu przez tradycję. Raz wpojone fałszywe przekonanie trudno jest wyeliminować ze sposobu myślenia o ludziach oraz świecie. Wiele osób uważa, że posiadają one w sobie przysłowiowe ziarnko prawdy, stąd też mówi się czasem o tzw. trafności stereotypu odnośnie jakiegoś zjawiska. Ponadto, kiedy nagle pojawi się fakt całkowicie obalający żywione przeświadczenia, niektórzy ludzie mają tendencję do postrzegania go jako "wyjątku potwierdzającego regułę", co wyklucza konieczność zmiany starych nawyków myślenia o rzeczywistości.

Źródłem stereotypów mogą być równie dobrze: chęć podniesienia własnej samooceny, pragnienie wprowadzenia w życie teorii rzeczywistego konfliktu czy, jak już wspomniano wcześniej, próba przeniesienia agresji.

Magdalena Książek

www.TwierdzaWyobrazni.pl

Najnowsze

Popularne